مقایسه نهاد بیعت در اسلام با انتخابات در نظام های حقوقی معاصر

گرانیگاه جهان جدید، طرح پرسش?ها و آموزه?های معرفت شناختی تازه است. اکنون در آشوبناکی روزگار معاصر، بشریتِ نیازمند به همواره دیگر گونه زیستن، خرد را چراغ افق?های تاریک فرادست کرده است. با برآمدن آفتاب درخشنده و فروزند? انقلاب اسلامی در سرزمین ما، هویت فرهنگی و تاریخی ایرانیان، در فصل تاز? خویش، طلیع? تمدنی تازه را نوید می?دهد که بر بنیاد ایستارها و انگاره?های قدسی دین شکل می?گیرد. از این روست که در بستر این تمدن?سازی ایمانی، چالش?های مرتبط با عرصه?های دین و تدّین، دانش و پژوهش، علم و فن?آوری و مفاهیم و سازه?های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، همه و همه، با همراهی بی?شماری از پرسش?های درازدامن و نفس?گیر، در حیات جمعیِ ما، به ویژه در میان دانشجویان پرسنده و پژوهنده، بسط یافته?اند. ذهن تکاپوگر و فرهیخت? دانشجوی معاصر، نیازمند آن است که در فرآیند هم ارزی و یا تقابل نهادهای مدرن و ساختارهای برآمده از آن?ها با لایه?های تمدن شکوهمند اسلامی?برای انبوه پرسش?های خویش پاسخ?های سخته و سنجیده بیابد. از این روست که ذهن پژوهنده در تطبیق و مقایسه نهادهای عالی با نهادهای تالی باید وسواس و احتیاط لازم را لحاظ کند. یکی از مفاهیم شاخص در فرهنگ سیاسی اسلام بیعت است. تلاش برای گرفتن بیعت و یا نزاع برای شکستن آن همواره بخش مهمی از تاریخ سیاسی اسلام را رقم زده است. در دوران معاصر و به دنبال پیدایش اندیشه?های مبتنی بر مردم سالاری در اداره جامعه و تلاش در جهت مشارکت?هرچه بیشتر مردم در اداره امور سیاسی، توسعه آزادی?ها و... به عنوان اساسی?ترین شاخصه?های دموکراسی، اهمیت این واژه مضاعف شده است زیرا عده?ای تلاش می?کنند با تشبیه و تطبیق آن با مساله انتخابات در نظام?های معاصر گوشه?ای از ساختار مترقی نظام سیاسی در صدر اسلام را هویدا کنند .اما یافتن مجاری این هدف و تطبیق آن با آنچه در اندیشه انسان معاصر میگذرد، کاری بس دشوار و محتاج دقت و وسواس است. امروزه مردم سالاری به عنوان گزیده?ترین شیوه اعمال حاکمیت در جوامع مختلف برگزیده شده است. مردم سالاری در مفهوم خود بیان کننده این آرمان است که تصمیم?هایی که بر اجتماعی به عنوان یک مجموعه اثر می?گذارند، باید با نظر کلیه افراد آن اجتماع گرفته شود و همچنین کلیه اعضا باید از حق برابری برای شرکت در تصمیم?گیری برخوردار باشند. به عبارت دیگر، وجود مردم سالاری مستلزم دو اصل کلی نظارت?همگانی بر تصمیم?گیری جمعی و داشتن حق برابر در اعمال این نظارت می?باشد. هر اندازه این دو اصل در تصمیم?گیری?های یک اجتماع بیشتر تحقق یابند، آن اجتماع مردم سالارتر خواهد بود. از اینرو انتخابات به عنوان یکی از اصلی?ترین شاخصه?های یک نظام مردم سالار پذیرفته شده است. از سوی دیگر در نظام سیاسی اسلام نهاد بیعت وجود دارد، که کارکردی شبیه رای دادن در نظام حقوقی معاصر دارد و بر این پایه بسیاری عقیده دارند که این دو نهاد دارای مبنا و ماهیتی واحد بوده و در واقع انتخابات مرحله تکوین یافته بیعت است. اما با مطالعه ماهیت و مبنای این دو نهاد و نیز تفاوت در مبنای مشروعیت حکومت در نظام سیاسی اسلام و نظام حقوقی معاصر به عقیده این دسته از افراد باید به دیده تردید نگریست. از این رهگذر در بررسی این دو نهاد پرداخت به مفهوم مشروعیت و مبنای آن در نظام سیاسی اسلام و نظام حقوقی معاصر امری الزامی به نظر می?رسد.